Ajax Nedir?
AJAX web yazılımı geliştirmesine yeni bir boyut katan bir gelişmedir. Bunun için hemen hemen herkesin ilgisini çekmektedir. AJAX kullanılarak birçok uygulama yapılmıştır. Bunların başında google tarafından geliştirilen gmail gelmektedir. Uygulamanın getirdiği kullanışlılık birçok geliştiriciyi AJAX kullanmaya itmiştir.
Fakat temelde genel olarak bir hata yapılmaktadır. PHP programcıları hemen hazır kütüphaneleri kullanmaya yönelmişlerdir. Hali hazırda varolan kütüphanelerin birçoğunun daha ilk aşamalarda olması, kararlı sürümlerinin olmaması ve hatalar barındırması nedeniyle birçok programcı bu kütüphanleri uygularken sıkıntı çekmiş ve başarılı olamamıştır. Bu durum genel olarak AJAX konusunda bir güvensizliğe sebep olmuştur. Daha hazır olmadığı kanısına varılmasına sebep olmuştur.
AJAX sunucuda çalışacak betiğin sayfa yenilenmeden javascriptle tetiklenmesinden ibarettir.Yani aslında yeni olan araçlar değil araçların kullanma şeklidir. Bu tetiklemeyi tarayıcı tarafında Javascript ile yapabiliyoruz.
Bu aşamada çok basit bir örnek vermek istiyorum. Şöyle bir uygulamamız olduğunu düşünelim. Bir sayfada bir haber detayını verdiğimizi düşünelim. Sayfanın solunda haber ile ilgili resimlerin küçük halleri (thumbnail) sağında ise haber metni olsun. Kabaca aşağıdaki resimle temsil edelim uygulamamızı.
Burada gösterilen büyük resmin ('Resim') altındaki küçük resimlere tıkladığımızda büyük resmin yerine üzerine tıklanan resmin getirildiğini düşünelim. Bunu küçük resimlerin onclick olayına bir javascript fonksiyonu yazarak halledebiliriz.
<script>
function resimDegistir(resim) {
document.buyukresim.src= resim;
}
</script>
<img src="buyukresim.jpg" name="buyukresim">
<a href="#" onclick="javascirpt:resimDegistir('buyukresim1.jpg');"><img src="kucukresim1.jpg" border="1"></a>
<a href="#" onclick="javascirpt:resimDegistir('buyukresim2.jpg');"><img src="kucukresim2.jpg" border="1"></a>
<a href="#" onclick="javascirpt:resimDegistir('buyukresim3.jpg');"><img src="kucukresim3.jpg" border="1"></a>
Resimlerin küçük hallerinine tıklanınca büyük halleri büyük resim alanında görüntülenecektir. Bu uygulama birçoğumuz tarafından yapılmış ve internette çok kolay bulabileceğimiz bir uygulamadır. Özünde bu uygulamada bir AJAX uygulamsıdır. resimDegistir fonksiyonu ile sunucudan resim dosyası istenmektedir.
Yazının başından beri belirtilen (yukarıdaki örneğin ışında :-) ) AJAX tanımını tekrarlamak istiyorum. AJAX sunucudaki PHP dosyalarının ( Bu dosyalar herhangi bir sunucu tabanlı yazılımlar olabilir Java, ASP ...) tarayıcı yenilenmeden (Javascript le) çağırılması ve oluşan çıktının (HTML, XML yada düz metin olabilir) tarayıcıda gösterilmesinde ibarettir.
Bu durumda AJAX ın üç temel bileşini olduğu söylenebilir. Tarayıcıda tetikleme işlemlerinin sağlayan ve dönen veriyi gösteren Javascript, sunucudaki tetiklenen betik ve sunucudan tarayıcıya döneni veri formatı.
Tarayıcıdaki Javascript:
Sayfayı yenilemeden sunucudan istek göndermeyi ve sonuç almayı sağlayan javascript sınıfı XMLHttpRequest sınıfıdır. Bu sıkça kullanılan tarayıcıların (IExplorer, Firefox, Opera) hepsi tarafından desteklenmektedir.
Oluşturduğunuz XMLHttpRequest nesnesi sunucuya GET ve POST yöntemiyle istek göndermenizi sağlar. Bunu send() fonksiyonu ile yaparız.
<script>
var http;
var browser = navigator.appName;
if(browser == "Microsoft Internet Explorer"){
// IE ise activex ile çağır
http = new ActiveXObject("Microsoft.XMLHTTP");
}else{
http = new XMLHttpRequest();
}
http.open('get', 'dosya.php');
http.send(null);
</script>
Yukarıdaki kod basitce sunucudaki dosya.php dosyasını çağırır. Burada kullanılan open() işlevi sunucudaki dosya ile hangi methodla alış veriş yapacağımızı belirtmemizi sağlar. send() işlevi ise sunucuya göndereceğimiz ek değişkenleri belirtmemizi sağlar. Eğer hiç değişken göndermeyeceksek bile bu işlevi 'null' argümanı ile çağırmalıyız.
Buraya kadar ki kodlar sunucudaki dosyaya istek göndermekle ilgili idi. Şimdi dosyanın çalışması sonucu oluşan çıktıyı tarayıcı tarafında nasıl göstereceğimize geçelim. XMLHttpRequest ile sunucu ile veri alışverişinin durmunu takip edebiliyoruz. Nesenenin readyState özelliği ile ve onreadystatechange tetiğiyle (trigger) alışverişin durumunu takip edip başarılı olup olmadığını anlayabiliyoruz. Alışverişin durumunu belirten readyState özelliğine 5 ayrı atanır.
0 = Alışveriş başlamadı
1 = Sunucuya istek gönderiliyor
2 = Sunucuya istek gönderildi
3 = Alışveriş devam ediyor
4 = Alışveriş sonlandı
Bu değerlere göre alışverişin durumu takip edip işlemlerimizi yapabiliriz. gmail kullananlar bilirler mail gönderirken veya herhangi bir işlem yaparken işlemin devam ettiğine dair gmail sayfanın tepesine uyarılar yazar. readyState değiştiğini onreadystatechange tetiği ile takip edebilir ve bu değişime göre fonksiyonları atayabiliriz. Bu durumda yukarıdaki kodumuza söyle bir ekleme yapabiliriz.
<script>
var http;
var browser = navigator.appName;
if(browser == "Microsoft Internet Explorer"){
// IE ise activex ile çağır
http = new ActiveXObject("Microsoft.XMLHTTP");
}else{
http = new XMLHttpRequest();
}
http.open('get', 'dosya.php');
http.onreadystatechange = degisiklikOldu;
http.send(null);
funciton degisiklikOldu {
if(http.readyState == 4){
// alış veriş bitti
} else {
// işlem devam ediyor
}
}
}
</script>
onreadystatechange tetiği readyState değerinin her değiştitiğinde degisiklikOldu() işlevini çağırır. degisiklikOldu() içinde de eğer alışveriş tamamlanmış ise ilgili işlemler yapılır.
Şimdi ise sunucudaki dosyanın gönderdiği verinin nasıl gösterileceğine bakalım. Veri alışverişi bittiğinde oluşturduğumuz XMLHttpRequest nesnesinin responseText öğesinin değeri sunucudan gelen veri bulunur. Bu veriyi sayfanın istediğimiz yerinde kullanabiliriz.
Yukarıda yazdığımız kodu biraz daha değiştirerek şu hale getirelim.
<html>
<body>
<script>
var http;
var browser = navigator.appName;
if(browser == "Microsoft Internet Explorer"){
// IE ise activex ile çağır
http = new ActiveXObject("Microsoft.XMLHTTP");
}else{
http = new XMLHttpRequest();
}
function ajaxKullan() {
http.open('get', 'dosya.php');
http.onreadystatechange = degisiklikOldu;
http.send(null);
}
funciton degisiklikOldu {
if(http.readyState == 4){
document.getElementById('gosterDiv').innerHTML = http.responseText;
} else {
// işlem devam ediyor
}
}
}
</script>
<a href="javascript:ajaxKullan()">Ajax Kullan</a>
<div id="gosterDiv"></div>
</body>
</html>
Bu dosyadaki 'Ajax Kullan' linkine tıklanında 'dosya.php' oluşturduğu çıktı sayfa yenilenmeden tarayıcımızda görünür.
'dosya.php' dosyasına GET yöntemiyle değişken gönderebiliriz.
http.open('get', 'dosya.php?degisken1=1°isken2=2');
Bu değişkenlere dosya.php de $_GET dizisini kullanarak ulaşabiliriz.
Yada POST yöntemini kullanmak istiyorsak aşağıdaki gibi değer gönderebiliriz.
http.open("post", "dosya.php");
http.send("degisken1=1°isken2=2");
Bu değişkenlere dosya.php de $_POST dizisini kullanarak ulaşabiliriz.
Bu yazıda basitçe AJAX uygulamasının temel işlemleri anlatılmaya çalışılmıştır. Bu temel işlevleri kullanarak kendi uygulamalarınızı yapabilirsiniz. AJAX uygulamasına yeni başlayacaklara hazır kütüphane kullanmadan önce kendi işlevlerini oluşturmaya çalışmlarını tavsiye ederim.
Anasayfa 
Konu: Ajax Nedir? 